- Заман бек терк учуп барады. Тюнене биз сабийле эдик, бюгюн а таматала, уллайгъан адамла… Алай сабийлигибизде кёрген адамлыкъ дерслерин бири да унутулмагъанды…
Акъ Сууда бизни устазларыбызны асламысы оруслула эдиле. Алача ишлерине берилген, сабийлеге къуллукъ этген адамлагъа мен артда тюбемегенме. Ол устазла манга бюгюн да юлгюдюле. Студентлеге къаллайла боллургъа кереклерин ангылатханымда, кёз аллымда орус устазларым турадыла.
Малкъар халкъны тарыхы ачыкъ шагъатлайды: миллетчиликден гюнахлы зат жокъду дунияда. Бизни не тилибизни, не миллет культурабызны билмеген орус устазланы тау элледе ишлегенлерин мен жигитликге санайма. Аладан бир-бирлери таулула бла юйюрле къурап, арабызда къалып къалгъандыла, кетмегендиле туугъан жерлерине. Аллай ишлени унутургъа жарамайды. Малкъар халкъны интеллигенциясын орус устазла хазырлагъандыла.
Биз педагогика колледжде халкъланы араларында шуёхлукъ мамыр жашауну мурдору болгъаныны юсюнден къуру да айтханлай турабыз. Халкъыбыз Азиягъа кёчюрюлгенде, узбеклени, къазахланы, къыргъызланы асламысы, тилибизни-динибизни билгенлей, ариу кёзден къарагъандыла бизге. Азия уруш жыллада орус шахардан эвакуация этилген адамланы да кечиндиргенди. Бюгюнлюкде уа ол республикаланы адамларын сансыз этедиле. Ол терсди. Алгъаракъда Москвада бир конференцияда белгили устаз Ямбург да: «Россей Азияны халкъларына ыразылыгъын билдирип турурун орнуна, тюртгю этеди, ол а айыплы ишди», - деген эди ушагъыбызда.
Халкъла араларында шуёхлукъ да, ёз миллетибизге сюймеклик да бир бирге хурмет эте билиуден башланады. Кесими юйюрюмю юсюнден айтайым: не къызыу кюнде да, ишлеп, терслесе окъуна, мени атам Харун бизни, сабийлени, къатында кёлегин тешмегенди. Жаннетли болсун, къаллай огъурлу, терен акъыллы адам эди ол. Атам бизге алыучу сейирлик китапланы мен артда бир жерде да кёрмегенме. Анабыз а, хар бирибизни къолуна музыка инструмент берип, юйде той этдириучю эди. Аш ашаргъа олтурсакъ, аркъабызны тюз тутаргъа, ашыкъмай ашаргъа кюреше эдик. Хар сёзню, атламны кесини жери барды. Адам кесин сюйгенича жюрютюрге эркин тюйюлдю. Низамгъа сабийни сабийликден юйретмесенг, артда кеч болады.
Анабыз ёлгенден сора, акъсуучула бизге бек кёп ариу сёзле айтхандыла. Аланы алгъышлары, таза ниетлери бизге бек болушхан сунама.
Бизни эллилерибиз… огъурлу аппала, ыннала. Атабыз ныгъышда къартлагъа дунияда бола тургъан ишлени юсюнден айт деучю эди да, мен «Коммунизмге жол» газетде окъугъанымы айтыучу эдим. Ол мени биринчи устаз сынауум болгъанды: аудиторияны аллында кесими жюрютюрге, лекциямы ангылашыулу этерге юйреннгенме. Жарсыугъа, бусагъатда сабийлени, жаш адамланы да газетлеге, суратлау литературагъа, окъуугъа сейирлери бийик тюйюлдю. Ол мени бек жарсытады. Китап адамны ич дуниясын байыкъдыргъан кючдю. Сабийлигимде мен окъуй тургъан суратлау чыгъармаларымдан айырылыргъа кючюм болмай, аланы окъуу китапларым бла бирге портфелимде жюрюте эдим. Портфелим асыры ауурдан, кючден кётюре эдим.
Биз окъугъан заманда устазланы даражалары бийик эди, ада хар элде, шахарда хурметли адамла эдиле. Жарсыугъа, перестройканы жылларында эм андан сора бир талай заманны устазланы иш хакълары аз да болуп, заманында да тёленмей тургъанды. Жамауатда къолайсызла устазла болгъан эдиле. Ол жылада билим бериу системагъа уллу заран тюшгенди. Педагогика факультетлеге бла вузлагъа осал окъугъанла барып тургъандыла. Анга къошулуп реформала да чайкъагъандыла билим бериуню къаласын. Алай, насыпха, оюлуу бошалгъанды. Быйыл педагогика колледжге кирир ючюн конкурс бар эди. Абитуриентлени араларында битеу бешлеге окъугъанла аз тюйюл эдиле. Ол нени кёргюзтеди? Устазны даражасы бийик бола башлагъанны.
Мен бек къууанама таулу халкъ билимге багъа берип, анга итиннгенлей жашагъанына. Алай анга тилибизни шатык билирге итиниу а жокъду. Малкъар тилни билмеген сабий малкъар адетлени-тёрелени жюрютюрюк тюйюлдю. Битеудуния литературагъа Чингиз Айтматов манкуртну сыфатын кийиргнеди – эсин тас этген адамны. Ол анасын ёлтюреди. Сабий атасыны-анасыны, ыннасыны-аппасыны, халкъыны жашау жолларын, ана тилин, миллетини тарыхын билирге керекди. Ол билим аны тюз халда тутарыкъ кючдю.
Миллетибизни хар сабийи да багъалы болургъа керекди. Сабий сакълагъан жаш тиширыулагъа къарасанг, сейир этесе: боевиклеге, триллерлеге да къарайдыла, мурдарлыкъ кёргюзтюлген жангылыкълагъа да барды сейилери. Битеу ол затла алагъа керекмейдиле. Таулула бала табарыкъ тиширыуну рахатлыгъын сакълагъандыла. Бурунгулу Грецияда уа ала ариу эскермеле болгъан парклада оздургъандыла заманларын. Жаратылгъан жан тууулгъунчу окъуна хар затны ангылап, билип турады.
Шёндюгю жашау асыры терк учуп баргъандан, сагъыш этерге заман болмайды. Тойларыбыз кафеледе, ресторанлада озадыла… тюзмюдю ол? Ариу юйлеге жаланда бушуу кюнледе жыйылады халкъ. Мени акъылыма кёре уа, тойлада айтылгъан алгъышла юйню ичинде къаладыла да, артда уа толгъан этедиле. Алгъышладан толсала таулу юйле, таулу элле, рахатлыкъ да келир жаныбызгъа.
БАЙСЫЛАНЫ Марзият
Источник: Газета Горянка
23.10.2013 15:52